آموزش بیماران مبتلا به سکته مغزی

این گفتار حاوی مطالبی در خصوص وقوع پیشگیری شناخت عوامل و مراقبت از فرد مبتلا به سکته مغزی است، شناخت این نکات شما را در مراقبت و نوتوان سازی در برخورد با این بیماران یاری می نماید.

در صورت نیاز به انجام مشاوره با متخصصین داخلی مغز و اعصاب اینجا را کلیک نمایید

مقدمه:
بروز این بیماری به طرز عجیبی در کشور ما رو به افزایش است و خیلی از بیماران اقدامات پیشگیرانه از این بیماری را نمی دانند سکته مغزی در اثر نرسیدن خون به قسمتی از مغز به علت انسداد عروق و یا در اثر خونریزی مغزی به علت پاره شدن عروق درون مغزی اتفاق می افتد زمانی که خون و اکسیژن کافی به بخشی از مغز نرسد معمولاً در عرض چند دقیقه تا چند ساعت پس از محرومیت از اکسیژن بر حسب شدت ضایعه، سلول های آن قسمت از مغز از بین می روند این ناحیه از سلول‌های مرده را انفارکت گویند.

سلول های مغزی اطراف ناحیه انفارکت نیز ممکن است در معرض خطر باشند. از آنجایی که سلول‌های مغز است و حرکت بدن را کنترل می کنند با ایجاد صدمه عملکرد قسمتی از بدن کاهش یافته و سلولهای مغزی نمی‌توانند کار خود را به خوبی انجام دهند و مشکلات بسیاری ایجاد می گردد از جمله اشکال در صحبت کردن از دست دادن حافظه از دست دادن بینایی و یا احساس دوبینی اشکال در درک و شناخت دیگران از دست رفتن قدرت بخشی از بدن ناتوانی در ایستادن و راه رفتن و عدم تعادل میزان ناتوانی و اندازه و ناحیه از مغز که دچار سکته شده باشد بستگی دارد .
با وقوع سکته مغزی درمان زودهنگام می تواند صدمه به مغز را کاهش داده و در نتیجه ناتوانی فرد را کمتر کند.
انواع سکته مغزی:
۱_ ایسکمیک (کم خونی مغز)
در اثر کاهش یا قطع جریان خون به قسمتی از مغز رخ می دهد و بیشتر در اثر تنگی شریان های مغزی به علت تجمع چربی و ایجاد پلاک در آنها به وجود می آید لخته خون یا ترومبوز در محل تنگی شریان و محل پلاک ها تشکیل می شود و جریان خون و قسمتی از مغز را قطع می نماید که به آن سکته ترومبوتیک می‌گویند و یا گاهی چنین لخته هایی در درون قلب یا دریچه های معیوب قلبی یا شریان های گردنی خون رسان به مغز می‌رسد.

۲_هموراژیک (خونریزی مغزی)
در این نوع سکته مغزی خون خارج شده از رگ ها به بافت مغز فشار آورده و باعث صدمه بافت مغزی می شود این نوع سکته مغزی بیشتر در اثر فشار خون بالا رخ می دهد زیرا در اثر فشار خون بالا و عروق خونی پاره شده و خونریزی در مغز رخ می دهد.

عوامل مستعد کننده و تشدید کننده :
عوامل مستعد کننده قابل کنترل و درمان عبارتند از:
فشار خون بالا مصرف غذاهای پرچرب و پرنمک
افزایش فشار خون افزایش چربی خون و کلسترول بالا
سیگار
بیماری دیابت و چاقی
تاریخچه خانوادگی سکته مغزی
کم متحرکی
مصرف زیاد الکل ،
اعتیاد به داروها و مواد مخدر
بعضی از بیماری های قلبی مثل ضربان نامنظم و سکته قلبی قبلی

فشار خون بالا ،از نظر علمی میزان فشار خون ۱۳۵ روی ۸۵ میلیمتر جیوه به بالا به عنوان فشار خون بالا در نظر گرفته می شود چنانچه دچار مشکل قلبی عروقی دیابت و یا بیماری کلیوی هستید با پزشک خود جهت کنترل فشارخون مشورت نمایید فشار خون بالا با ایجاد فشار بر روی دیواره شریان ها آنها را مستعد به تجمع چربی پلاک و مواد دیگر می‌کند و میزان ابتلا به سکته مغزی را افزایش می‌دهد

مصرف غذاهای سالم ورزش منظم کاهش مصرف نمک و چربی به کنترل فشار خون کمک می کند در صورتی که با تغییر روش زندگی فشار خون کنترل نگردید ممکن است نیاز به دارو طبق دستور پزشک داشته باشید افزایش وزن شانس افزایش فشار خون را بالا می برد کنترل وزن با تغییر در عادات غذایی و انجام ورزش منظم امکانپذیر می باشد.
کشیدن سیگار، در صورتی که سیگار می کشید باید آن را قطع نمایید زیرا افراد سیگاری حدود ۵۰ درصد نسبت به بقیه افراد بیشتر در معرض ابتلا به سکته مغزی قرار دارند دو سال پس از قطع سیگار به طور متوسط مشخصی خطر ابتلا به سکته مغزی کاهش می یابد

قند خون بالا، قند خون بالا نیز خطر ابتلا به سکته مغزی را دوبرابر می سازد زیرا دیابت کنترل نشده باعث تجمع چربی در دیواره عروق مغزی شده و احتمال ایجاد سکته مغزی را افزایش می دهد در این حالت باید با رژیم غذایی مناسب و مصرف داروهای تجویزی طبق دستور پزشک قند خون خود را کنترل نمایید

تاریخچه خانوادگی، زمانی که یک یا هر دو والدین به سکته مغزی مبتلا شده باشند امکان بیشتر اطلاعات وجود دارد با بالا رفتن سن نیز به خصوص بعد از ۵۵ سالگی میزان بروز سکته مغزی افزایش می‌یابد.
از لحاظ جنس نیز در مردان احتمال بروز سکته مغزی بیشتر از زنان است.
آنچه مهم است شناخت علائم و نشانه های سکته مغزی است به طوری که با شناخت علائم باید در جهت درمان برای گاهی فرد دچار اختلال گذرا در عبور جریان خون و قسمتی از مغز می‌شود .علائم آن مثل سکته مغزی است ولی مدت آن کوتاه است از چند دقیقه تا ۲۴ ساعت حدود یک سوم از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شود ،قبلا حالتی از این اختلال گذرا را داشتند که با آن اختلال ایسکمی گذرا به گفته می‌شود.
مصرف الکل به مقدار زیاد و استفاده از مواد مخدری مثل کوکائین هروئین کراک و حشیش باعث افزایش ناگهانی فشار خون و شکسته شدن عروق خونی و نیز سبب نامنظمی ضربان قلب شده و به ایجاد سکته مغزی و قلبی کمک می کنند.
در صورتی که فرد پر استرسی هستید می توانید از روش های آرام سازی و مدیتیشن و یوگا جهت کاهش استرس کمک بگیرید.

علائم هشدار دهنده سکته مغزی
ظرف بی حسی ناگهانی یا بی حسی در قسمت‌هایی از صورت بازو و ساق پا (معمولاً در یک طرف بدن میباشد ).
اشکال در صحبت کردن یا عدم شناخت دیگران
سرگیجه عدم تعادل یا هماهنگی حرکات بدن
سردرد شدید و ناگهانی
اشکال در بلع و تنفس
کاهش عدم بسیار حرکت در یک قسمت بدن

آزمون سکته مغزی
به شناسایی علائم و نشانه‌های این بیماری کمک می‌کند این آزمون شامل موارد ذیل است :
چهره، از فرد بخواهید لبخند بزند( آیا یک طرفه صورتی حرکت است؟)
بازوها، از فرد بخواهد دست هایش را بالا ببرد( آیا یک دست پایین است و یک بی حرکت شده است)
حرف زدن از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند .آیا در به یاد آوردن و بیان کلمات با دشواری روبرو ست
درمان و مراقبت
مهمترین نکته در درمان سکته مغزی رساندن هرچه سریعتر بیمار به بیمارستان مجهز به سی تی اسکن جهت افتراق سکته مغزی سیستمی که از خونریزی مغزی و شروع درمان مناسب می باشد.
در موارد سکته ایسکمیک در ۴ ساعت اول امکان بهبودی کامل با تزریق به موقع حل کننده های داخل شریانی وجود دارد هدف بعدی درمان جلوگیری از بروز مجدد سکته های مغزی و پیشگیری از عوارض سکته های مغزی و کمک به بازتوانی بیمار می باشد.

موارد کمک کننده در مراقبت از خود
رعایت نکات زیر در مراقبت از خود کمک کننده می باشد:
هنگام خوردن غذا در وضعیت نشسته قرار داشته باشید‌( زیرا حرکت حنجره و بخش عقبی زبان راحت‌تر انجام می گردد)
اگر در هنگام بله به صرفه می افتید حتما با پزشک خود را مطلع نمایید زیرا اختلال بلع می تواند سبب عفونت ریوی گردد.
از قرار دادن مواد غذایی یا مایعات با حجم زیاد در دهان در یک نوبت اجتناب نمایید .
در صورتی که در کنترل و بستن لبهای خود مشکل دارید، هنگام خوردن غذا لب ها را با دست به آرامی ببندید .
موقع خوردن و آشامیدن از صحبت اجتناب نمایید و حداقل به مدت ۳۰ دقیقه پس از خوردن غذا در وضعیت نشسته قرار بگیرید .
هنگام استحمام پوشیدن لباس و جابجا شدن اندام های مبتلا را با دست نگه دارید.
موقع حرکت بهتر از وسایل کمکی مثل عصا و واکر استفاده نمایید.
جهت سهولت در تعویض لباس های دکمه دار بهتر است از لباس های زیپ دار استفاده نمایید .
از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری نمایید و چنانچه در کنترل ادرار خود مشکل دارید از بعد از ظهر مصرف مایعات را محدود نمایید.
از کفش یا دمپاییه مناسب که دارای پاشنه کوتاه هستند استفاده نمایید.
در محل‌های پیاده روی کنید که نور آن کافی باشد در موقع پایین آمدن از پله جهت جلوگیری از افتادن از نرده کنار پله ها نیز می توانید کمک بگیرید.
قبل از حمام ،دمای آب حمام را کنترل نمایید

حمایت بیمار از طریق خانواده
خانه بایستی جهت بیماری من باشد دقت شود کف اتاق بهم ریخته نباشد.
ترتیبی داده شود تا به همراه فیزیوتراپ و کاردرمانگر بازدیدی جهت ارزیابی وضعیت خانه انجام شود تا قبل از ترخیص نیز تغییراتی در خانه مثل نصب پاگرد نرده حفاظ و عروس کردن راهروها انجام شود.
کف وان حمام جهت جلوگیری از لیز خوردن لاستیک گذاشته شود.
چنانچه در به کارگیری اشیا به طور صحیح مشکل وجود داشته باشد باید وسایل را به بیمار نشان داد و تا جایی که لازم است در مورد آنها به وی توضیح داد (مثل مسواک شانه و برس )
هنگام صحبت کردن با فرد روبروی او قرار گیرید آرام صحبت کنید و از جملات کوتاه و واضح استفاده نمایید.
به محض اینکه فرد بتواند بنشیند تشویق و کمک گردد تا فعالیت ها و کارهای روزمره خود را انجام دهد .
به هرحال تمامی اعضای خانواده نیز به استراحت و تغذیه مناسب احتیاج دارند و باید روش های کنترل و اداره استرس را در خود شناخته و از آنها استفاده نمایند

توصیه های آموزشی جهت بزرگسالان
با افزایش سن خطر ابتلا به سکته های مغزی افزایش می‌یابد.
چاقی و افزایش وزن بدن در وقوع سکته های مغزی دخیل می باشد.
شیوه زندگی غیرفعال و بی تحرکی سبب افزایش خطر ابتلا به اضافه وزن، سطح کلسترول خون بالا ،فشار خون بالا و دیابت یا بیماری قند خون می شود.
ورزش منظم هر تا در حد متوسط سبب کاهش خطر ابتلا به سکته های مغزی می شود.
جهت پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی روزانه ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط داشته باشید.
استعمال دخانیات سبب افزایش میزان لخته شدن خون و در نتیجه بروز سکته مغزی می گردد .
مصرف زیاد نمک فشار خون را در اکثر افراد بالا میبرد. فشار خون بالا احتمال وقوع سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
رژیم‌های حاوی مقادیر اندک میوه و سبزیجات با رژیم های دارای مقادیر زیاد چربی سبب افزایش خطر ابتلا به فشارخون بالا می شود و عاملی در بروز سکته مغزی می گردد.
پیروی از یک رژیم غذایی حاوی مقادیر اندک چربی و نمک خطر ابتلا به فشار خون و سکته های مغزی را کاهش می دهد.
سکته مغزی عمدتاً قابل درمان و پیشگیری است در سکته مغزی زمان مراجعه به بیمارستان مهم‌ترین نقش را در اثربخشی درمان دارد .
بیشترین علت مرگ و میر سکته های مغزی به دلیل تاخیر مراجعه به بیمارستان می باشد.

کاهش وزن ورزش محدود نمودن مصرف نمک و پیروی از برنامه سالم غذایی ابتلا به بیماریها را کاهش می دهد.
هنگامی که شما سیگار را ترک می کنید همسر و فرزندان و دوستان شما نیز همچون خودتان سالم تر خواهند بود در رژیم غذایی خود محصولات لبنی کم چرب یا بدون چربی، ماهی، نخود، لوبیا و مرغ بدون پوست را بگنجانید.
مصرف نوشیدنی‌های قندی و شیرینی جات را محدود کنید.
با تغییر در شیوه زندگی خود شانس بروز سکته مغزی را کاهش دهید.
آیا میدانید بهترین زمان شروع درمان سکته مغزی حداکثر سه ساعت از بروز در علائم میباشد .
۷ آبان روز جهانی مبارزه با سکته مغزی می باشد برای اطلاعات بیشتر به سایت انجمن سکته مغزی ایران مراجعه نمایید.
منبع : راهنمای سکته مغزی معاونت درمان
تهیه و تنطیم :
راحله رحیمی کارشناس پرستاری
مهتاب عمران پور کارشناس پرستاری
زیر نطر دکتر محمد رضوانی متخصص مغز و اعصاب